Tuesday, June 17, 2003

Die kuns van dos

Ons het ‘n vriend wat nog nooit baie gretig was om die werksvakansie ding te doen nie. Toe kom kuier hy in Londen vir ‘n paar weke en nou, meen ‘n betroubare bron, oorweeg hy dit wel. Hy’t glo agtergekom die meisies én die Engels is makliker as wat hy gedink het.

Maar dit het niks met die storie te doen nie. Ek wou eintlik net sê dat in die drie weke wat Kobus hier gekuier het, het ons besef: hy’s die een! In ‘n wêreld vol opportuniste, is hý die perfekte dosser. Hier’s nou ‘n man wat (onwetend) die essensie van dos verstaan.

Almal wat in deelhuise bly kry op een of ander stadium dossers. Dit kan iemand se ouers wees wat vir ‘n naweek daar bly, mense wat pas hier geland het, werkloses, of selfs (o, wee) professionele dossers. Hulle het nooit baie geld nie, en julle wil altyd meer hê. Niemand sê nee vir ‘n dosser nie. Ons help tog mekaar. Maar, ja, dis soos om ‘n vreemdeling wat in Desember aan jou strandhuis se deur klop in te laat en te verwag dat jy hom nooit gaan sien of hoor nie, behalwe as hy jou roep vir aandete of vra dat jy jou voete oplig terwyl hy stofsuig.

Verwagtinge oor dossers is dalk effens onredelik, toegegee, maar dis deel van die pakket. Ons het ook berus by die gedagte dat ons altyd net sal wens en skimp oor die deugde van ‘n ordentlike dosser. Maar toe kom Kobus…

So, wat is dit - hierdie skaars spesie, die ideale dosser?

Die woordeboekdefinisie – soos die mense lief is om te sê – is:

Dos

snw.
1. Om te slaap waar daar plek is. Voorbeelde: bank (met/sonder gat); grond (met/sonder matras); gang
2. Om vroegoggend reeds al jou besittings (beter bekend as “jou k*k”) uit die pad te skuif om minimum ongerief vir ander huisbewoners te veroorsaak

Dosser

Snw.

1. Iemand wat begryp dat hy geen regte het nie en daarin berus – ongeag hoeveel dosgeld hy betaal.

Dis regtig nie so moeilik nie. Ek meen, die eerste reël van dos is die dosser mag mag nie kla nie. Die tweede reël van dos is die dosser mag nie kla nie. Die derde reël van dos is die dosser mag nie eens lyk of hy wil kla nie.

Dis al. Maar dit blyk die grootste probleem te wees. Mense is nog bereid om enige plek te slaap, maar dan wil hulle skielik hulle terrein afbaken en sekere verwagtinge koester. Die punt is - waar dit dossers raak, kom bedagsaamheid net van een kant af.

Die perfekte dosser, kan mens maar sê, handel nie onwelvoeglik nie, soek nie sy eie belang nie, word nie verbitterd nie.

Gestel daar kom ‘n paar jongmense Londen toe tydens hul Universiteitsvakansie. Vanuit die staanspoor is ons supervriendelik. Dis mos onse mense en ons weet dis nie maklik nie. Maar gestel een van hulle vra vir water en hou die glas teen die lig en trek baie beslis ‘n bolip op en ‘n ander kreukel ‘n wenkbrou oor daar nie plek is om hul klere op te hang nie – dan verdwyn die gemoedelikheid. Niks meer glimlaggies en gunsies nie. As die mense half skrikkerig is, sal hulle probeer om konfrontasie te vermy. Wat wys is. Byvoorbeeld, as een van hulle die volgende oggend 5vm moet opstaan om te gaan werk, en een van die huismense sit 1.30vm die lig aan om TV te kyk – op ‘n kanaal wat uit hysbak-musiek en dierse geluide bestaan – is dit beter om grootoog te lê en luister, want om rond te rol en te sug sal net die lewe vir jou en al jou vriende moeiliker maak. Vir ewig.

Beginner-dossers sal hul nog daaraan steur as hul berispe word. Hulle sal ten minste probeer. Vir hulle is daar hoop (en dalk oorskietkos).

Dan kry jy die’s wat dink hulle mag ‘hulle’ kamer (die sitkamer) se deur sluit of versoek dat niemand na 11 daar mag in nie. Maar dit werk nie so nie. As die huisbewoners hulle dan nie daaraan steur nie, en die dossers dink dis wys om al hul swaar bagasie teen die deur te pak, dan moet hulle nie skrik as daar ‘n byl of ‘n stoel deur die deur kom en hulle in die middel van die nag in die hoofstraat moet wag vir ‘n nagbus na wie weet (oftewel ons gee nie ‘n f** om) waar nie.

Die mees skaamtelose van dossers is egter die familie van ‘n sekere “Elizabeth”. Sy wou vir haar neef en sy vrou, Prins en Prinses Michael van Kent, die grootste, beste trougeskenk gee (verkieslik een waarvoor sy nie self hoef op te dok nie) – en sê toe hulle kan by Kensington Paleis intrek. Toe vind iemand uit hulle betaal slegs (ongeveer) £69 per week om daar te bly. (Dit is wat mense sou betaal om ‘n kamer te deel, in ‘n huis met ag mense en een badkamer).
O, maar soms moet hulle ‘n lint knip en ‘n lekker paartie bywoon, seg die Paleis toe die volk bietjie begin brom. Nou - hoe edel - gaan die koningin vir die volgende ses of sewe jaar hul huur uit haar eie sak (vol belastingbetalersponde) betaal, voor hulle iewers elders gaan aftree.

En soos die storie loop, is dit glo die ware oorsprong van die woord ‘tossers’.

(Klets 2003)

Sunday, June 15, 2003

Die politiek van pakkies

Mens dink altyd dis drank en dwelms en ATKV-gesinsvakansies wat die slegste in mense uitbring. Maar daar’s ‘n groter gevaar.
Die ding betrap jou onverhoeds. Jy besef eers alles het te ver gegaan as jy jouself met bollende kieste in die spieël betrap. En dis nie mooi nie.

Gewoonlik gebeur dit net met koshuiskinders en mense oorsee. (Minderbevoorregtes, kan jy maar sê). Jou ma dink sy doen jou ‘n guns en stuur vir jou ‘n “pakkie” saam met iemand wat jou kleinniggie ken wat jy vier jaar laas gesien het en wat ‘n dagreis uit Londen bly.
Groot opgewondenheid in jou huis - weke voor die tyd. Iemand kry ‘n pakkie! Later kry “ons” sommer ‘n pakkie.

Die ongeskrewe reëls van pakkies is baie ingewikkeld. Die verwagtings wat te groot is en die aannames wat ongegrond is. Party mense kry baie pakkies, en grotes daarby. Sommige mense kry bykans nooit iets nie, en dan’s dit eerder ‘n pakkietjietjietjie. Van hulle kan nie verwag word om te deel nie (maar slegs as jý ‘hulle’ is).

Eintlik is daar net een reel: Almal moet deel, behalwe jy. Synde ‘n ingewikkelde reël veroorsaak dit ‘n magdom komplikasies.

Jou huis is nooit voltallig nie, behalwe as daar ‘n “pakkie” oppad is. Teen die tyd wat jy met die ding by die huis aankom is almal daar, plus ‘n paar hol wangeriges wat jy nog nooit gesien het nie.
En wat, vra die aasvoëls (het die mense geen skaamte nie?), het jou mammie vir jou gestuur? Ag, sommer net ‘n paar sakdoeke. En? En drie beskuite.
Wys maar! kwyl hulle. Natuurlik weet hulle van die biltong, dink jy gespanne. Jy’s oortuig daarvan. Daar bestaan nie iets soos ‘n pakkie sonder biltong nie. Jy hou hulle met meer as net die nodige suspisie dop. En hulle vir jou.
Dan haal jy gou ‘n paar pienk fizzers uit, gooi dit in die middel van die vloer. Sien hoe hulle mekaar duik, en met vingers in die oë en lang naels in skouerblaaie daarop toesak. Jy glip gou op kamer toe. Gooi met een beweging die deur oop en die biltong tussen jou vuil onderklere. Storm weer ondertoe, net betyds om te sien hoe almal in verskillende hoeke van die vertrek lê en die aas verskeur.
Siestog, dink jy in ‘n oomblik van swakheid. Hulle is ook mos lus. Die tweestryd in jou gemoed is soos die laaste, groot morele dilemma. Ja, siestog, maar mens moet in ag neem dat nie een van hulle al ooit vir jou biltong aangebied het nie.
Daai aand gaan slaap jy vroeg. En elke ander aand tot dit op is. Jy kan niks in die yskas bêre nie. Want daar behoort alles aan almal. En iets wat in drie sakke en koerantpapier toegedraai word, vra vir inspeksie. So kruip jy maar weg in jou kamer. En eet flentertjies op ‘n slag. Omdat ‘n toe deur nog niemand gekeer het nie, luister jy met die grootste inspanning na elke geluid. As ‘n vloerplank kraak verdwyn alle bewyse onder matrasse en bo-op kaste en in broeksakke. Na ‘n ruk begin jy meer waaghalsig wees. Tot iemand die dag jou deur oopruk en jou halflyf in ‘n donker hoek in jou kas aantref. Wat maak jy? Ek pak my kas reg, sou die verkeerde ding wees om te sê. Dis te vergesog. Bly net kalm en seg liewer ek soek skoon sokkies. Dit kan hul tydelik flous.
As iemand die deur oopmaak en jou met enigiets in jou kieste betrap wat groter as ‘n gemiddelde kougom sou wees, nou ja, dan kan jy begin lieg. Maar hulle sal weet, en ongeag wat jy gaan sê jou daad sal onvergeefbaar wees, en jou vriendekring ‘n knou kry. Jy kan netsowel bieg en jou kosbare met die enkeling deel. Dis immers in sy eie voordeel om ook stil te bly.
As jy in ‘n verhouding is, móét jy deel en daardie persoon deel van die komplot maak. Behalwe as jy daardie vrotterige asem andersins kan verduidelik.
Al is daar baie lesse te leer, moet iets wat so ‘n ondergrondse gekolk afgee euwel wees. Vreemd, veral as jy in ag neem dat waar die boertjies saamtrek, hou elke slaghuis ‘n magdom biltong aan.

(Klets 2003)

Monday, June 09, 2003

Sal die een wat laaste die gallery verlaat asseblief die ligte afsit

Sodra ek by ‘n kunsgallery instap, gebeur iets met my. Ek raak oombliklik lam en lighoofdig. Bleek en onstabiel. My koors skiet die hoogte in. Ek wonder of mense kan sien hoe siek ek is en soek rond vir simpatie. Mense staar meestal ongesteurd intens voort na die kuns. Hulle wonder seker, soos ek, hoe lank nog?
Hoe lank nog voor ek kan huistoe gaan en sê ja, ek was daar, maar ek’s nou OK.

Dis nie dat ek nie kuns kan waardeer nie. Ek het ook al op my dag Klimt en Warhol prente teen my muur gehad. Selfs Picasso (of was dit Matisse?). Ek kan na ‘n program oor kuns op TV kyk, selfs ‘n boek daaroor lees. Wel… deurblaai. As dit prentjies inhet.

Maar as ek byvoorbeeld ‘n dag in Parys gaan spandeer, is die Louvre nie my eerste stop nie. Toevallig was die museum wel op my pad, en na ‘n groot gestoei deur omtrent 45 Japanese met hul arsenaal kameras het ek die Mona Lisa gesien. Ook net genoeg om gegrief te wonder of dit werklik dít is?

Ek was ook al in die massiewe National Gallery. En nie net om weg te kom van die kamakazi-duiwe op Trafalgar Square nie. Ek en twee maters wou Die Sonneblomme sien. Estelle, kunskenner en informasieplakkerleser van formaat, moes die voortou neem. Sy was ook die selfaangestelde houer van die heilige gallerykaart.
Na sowat 20 minute het ek en Yolanda koorsig op die sagte besigtigingsbankies lê en giggel. Ek het gewonder of ons simptome aansteeklik was en wat my laaste onsterflike woorde sou wees. My arme moeder sou haarself verkwalik omdat sy altyd volhou mens moet als beproef.
Daar was egter geen rus. Vir die volgende paar uur moes ons, onder opdrag, van die een gallery-uithoek na die ander draf. Die vleuel met die sonneblomme sou 5pm oopmaak. Intussen moes ons voor 4pm Da Vinci en Raphael sien. Daarna sou ons ‘n uur vir Michaelangelo hê. Ek en Yolanda was so swak, ons kon nie die absurde uitleg en logika bevraagteken nie.
En toe, skielik, nadat Estelle ons ewige stilswye laat sweer het, bely sy verleë sy’t die jaartalle op die inligtingpamflet verwar met openingstye. Die vleuel met die sonneblomme is dus nie slegs van 5pm tot 7pm oop nie, dit bevat bloot kuns van 1700 tot 1900.
Ons het vir ‘n respektabele aantal sekondes by die sonneblomme getalm, gegrief gewonder of dit werklik dít is en gehoop daar’s iewers ‘n Happy Hour.

Groot kuns stel dikwels teleur. En moderne kuns?

In Londen begin die simpel seisoen met die Turner-uitstalling in die Tate Britain. Dis ‘n
kompetisie met ‘n £20,000 prysgeld vir kunstenaars onder 50 wat die afgelope jaar ‘n indrukwekkende uitstalling gehou het. Dit word beskou as een van die mees gesogte pryse vir visuele kunste. Verlede jaar se wenner, Martin Creed, se uitstalling het onder meer bestaan uit ‘n leë kamer met ‘n lig wat aan en af gaan. Hy was natuurlik nooit in ‘n koshuis waar jy vir die soort ding gelooi is nie. Die man het bekend geword deur papier in bondeltjies te frommel. En om stukkies wondergom op gallerymure te plak. Creed was nie ‘n gewilde wenner nie. Een vrou het selfs eiers teen die vertrek se mure gaan gooi. Sy’t dit dalk gedoen namens almal wat nie die potensiaal in hul frommels gesien het nie.

Die finaliste se uitstallings vanjaar sluit onder meer in deurlopende kommentaar oor ‘n bloufilm, ‘n maagdraaier-voëlvlug geneem deur ‘n kamera gemonteer op ‘n afstandbeheer helikopter en ‘n installasie van Plexiglas, aluminium en hout (lees: ‘n interessante plafon wat jy sal sien as jou oë eventueel boontoe rol). My gunsteling uitstalling sluit Die Denker, ‘n rekenaar, in. Die kunstenaar voer ‘n klomp data in die rekenaar. Dié stel dan blindelings ‘n kombinasie saam as opdrag vir die kunstenaar. Byvoorbeeld, gaan heen en verf 366 broodborde.

Die enkele uitsondering ten spyt, was ek taamlik broos toe ek die gallery verlaat.
Is dit werklik dít? het ek bekommerd gewonder. Is dit die toekoms van kuns? Selfs die Kultuur-minister, Kim Howells, wat kuns studeer het, het op die kennisgewingbord by die uitstalling gal gebraak: "It is cold, mechanical, conceptual bullshit.” Wie’s ek om te stry.

Dalk het mense verward geraak tussen wat kuns is en wat ‘n kuns is. Dis nie kuns om ‘n lig aan en af te sit nie. Maar dis dalk ‘n kuns om jou lag te hou as jy sien hoe mense daarvoor val.

(Klets 2003)

Sunday, June 08, 2003

Dissie vir sissies nie

'Is dit nie gevaarlik nie?' vra mense gewoonlik as hul hoor jy doen sekuriteit. Dis nou as hulle ophou lag het. 'Ja', sê jy, 'jy kan jou dood verveel'.
Maar soms tart jy eerder die voorsienigheid as jou landlord.

Suid-Afrikaners, spesifiek diegene wat in jou opvoeding belê het, toon gewoonlik reaksies van skok en ontkenning as hul hoor waarmee jy jou langlewe-brood verdien. Suid-Afrikaners in Londen is meer simpatiek. Dié uniform hang om 'n geraamte in baie se kas.

Almal wat sekuriteit doen het 'n goeie verskoning. Niemand stel belang in jou redes nie, maar jy wil dit nogtans regverdig. Mens kan nie bekostig om te trots te wees nie. As jy kon, sou jy tog eerder heeldag Kubaanse sigare rook. Die beroep is ondankbaar en vernederend. Mense kyk na jou soos hulle maar altyd na die werkersklas kyk. Langs die neus af. Of glad nie.

Soggens vroeg en saans laat sien jy baie grys broeke en wit hemde op die treine. Jy knik maar in erkenning met mekaar se lot. Dis nou as moegheid jou nie oorval en jy myle anderkant jou bestemming, met 'n kwylkol op jou bors, by die see wakker skrik nie.

As sekuriteitswagte hulle op 'n partytjie in dieselfde geselskap bevind, kompeteer hul noodwendig oor wie dit nou eintlik die ergste het:
'Ek staan heeldag op dieselfde plek! Elke dag! Vir sewentien maande al!'
'Aaaag, dis niks!' sal iemand snork. 'Ek moet 12 uur 'n dag ses geboue met 43 verdiepings elk patrolleer … met ingroei-toonnaels.'
'Jy's gelukkig!' kom die troef: 'Ek deel 'n piepklein kantoortjie met 'n tipiese geezer.' En asof dit nie genoeg is nie… 'Hy bad glo een keer in ses maande. Maar ek dink hy oordryf.'
'Oooooo' sê almal grootoog en effens aangedaan, drink hul biere klaar en gaan slaap op die hoogtepunt van die gefuif. Môreoggend moet hulle weer vyfuur opstaan.

Jy voel so skuldig dat jy maar nog 'n Stella drink en almal se halwes leegmaak. Jy's régtig gelukkig en dit kan mos nie! Jou kollegas is nie stereotiep nie. Hulle dra net een ring aan elke hand, is intelligent en snaaks. Walglik soms, maar die dae raak lank en daar kom baie boeings oor.
Jy kyk elke aand wêreldklas konserte na werk. Van Buddy Guy tot die Royal Philharmonic Orchestra. Jy's nooit moeg of verveeld nie. Joanna Lumley sal onverwags langs jou stop en sê 'Hallo, ek's Joanna Lumley.' (Jy sal agterna nie onthou of sy ooit fabulous darling gesê het nie. Maar dit was.) Jy het die Koningin van té naby gesien, teësinnig met Prins Charles skouers geskuur, Emma Thompson deur die gange begelei, en met 'n (baie) oud-Eerste Minister oor die weer gesels.

Daar kom hordes gemoedelike toeriste na jou gebou wat dink jy's 'n rigtingwysers vir die toilet, die stasie, ditse gallery en datse brug. Jy ontmoet talle van die energieke en eksentrieke pensioenarisse wat Londen soveel karakter gee.
Soos Matthew wat heeldag in die grondvloer restaurant sit, mense kyk en wag vir 'n vriend wat nooit opdaag nie. 'Moenie van die grondboontjies eet nie,' waarsku hy 'n oorgewig Amerikaanse toeris ongevraagd. 'Dit gaan jou net nog vetter maak!'
Oppad om vir nog 'n konsert te bespreek, beduie hy onbeskaamd 'Daai man is drek.'
Ekskuus?
'Daai man is 'n direkteur.'
Um, hoe dan so?' vra jy besorgd.
'Hy sê ek mag nie heeldag in sy restaurant sit nie! Waarvoor het ek miskien geveg?'
Dan sal hy weer van sy vyf jaar in die RAF vertel. Hoe sy been gewond en sy oog uitgeskiet is. En terloops noem dat jy heelwat beter sou lyk as jy net 'n slag ordentlike klere sou aantrek.
Daar's die 80-jarige Amerikaner wat vir jou Sarie Marais sing, soos hy dit jare gelede in Londen gehoor het. En die groepie wat dikwels die eintlike vermaak tydens etensuurkonserte verskaf. Die lywe werk nie meer so lekker saam nie, maar dis pers hare en bont rokke wat doer draai dat jy net (ekstra ekstra groot) onderklere sien.

Jy staan soggens langs 'n massiewe borsbeeld van Madiba (met die aanhaling 'The struggle is my life') en besin. Jy tuur saam met hom na die manjifieke wiel wat voor julle in die pienk oggendlug troon, regs oor die Teems na Big Ben en Westminster, en links na Waterloo-stasie waaruit die kwaai korporatiewes begin stroom. Almal wil 'n huisie by die see hê. Almal hoop die struggle is verby… Ongetwyfeld. Maar jy het dit glad nie te sleg nie, en dit sal wys wees as jy by partytjies liewer stilbly as om, in stryd met tradisie, nie oor die trauma van die beroep te kompeteer nie. Jý is immers net gelukkig.

(Klets 2003)